तक्रार किंवा अपील प्रकरणात वादी किंवा प्रतिवादी मयत झाल्यास काय करावे?

SEO Description: तक्रार किंवा अपील प्रकरणात एकमेव वादी किंवा प्रतिवादी मयत झाल्यास कायदेशीर कार्यवाही कशी करावी? सोप्या भाषेत समजून घ्या कायदेशीर प्रक्रिया, नियम आणि उपाय.

Description: हा लेख तक्रार किंवा अपील प्रकरणात एकमेव वादी किंवा प्रतिवादी मयत झाल्यास कायदेशीर प्रक्रिया आणि उपाय याबाबत सविस्तर माहिती देतो. सामान्य नागरिकांना समजेल अशा सोप्या भाषेत लिहिलेला हा लेख कायदेशीर नियम, प्रक्रिया आणि गैरसमज स्पष्ट करतो.

सविस्तर परिचय

कायदेशीर प्रक्रियेत तक्रार किंवा अपील प्रकरणे ही सामान्य बाब आहे. ही प्रकरणे ग्राहक तक्रार निवारण मंच, सहकारी न्यायालय, दिवाणी न्यायालय किंवा इतर कायदेशीर व्यासपीठांवर चालतात. पण, जेव्हा या प्रकरणातील एकमेव वादी (तक्रारदार) किंवा प्रतिवादी (ज्याच्याविरुद्ध तक्रार आहे) मयत होतो, तेव्हा प्रकरणाची दिशा आणि कार्यवाही कशी पुढे जाईल याबाबत अनेक प्रश्न निर्माण होतात. सामान्य माणसाला याबाबत पुरेशी माहिती नसते, आणि यामुळे कायदेशीर प्रक्रिया गुंतागुंतीची वाटू शकते.

हा लेख अशा परिस्थितीत काय करावे, कोणत्या कायदेशीर तरतुदी लागू होतात, आणि प्रकरण पुढे कसे चालवावे याबाबत सविस्तर माहिती देतो. यामध्ये ग्राहक संरक्षण कायदा, सहकारी कायदे, आणि सामान्य कायदेशीर प्रक्रिया यांचा उल्लेख केला आहे. हा लेख सामान्य नागरिकांना समजेल अशा सोप्या भाषेत लिहिलेला आहे, जेणेकरून कोणालाही कायदेशीर बाबी समजण्यास अडचण येणार नाही.

तक्रार किंवा अपील प्रकरणात वादी किंवा प्रतिवादी मयत झाल्यास काय होते?

जेव्हा तक्रार किंवा अपील प्रकरणातील एकमेव वादी किंवा प्रतिवादी मयत होतो, तेव्हा प्रकरण आपोआप संपत नाही. कायदेशीर प्रक्रियेत अशा परिस्थितींसाठी विशिष्ट नियम आणि तरतुदी आहेत. यामध्ये प्रकरणाचा प्रकार (उदा., ग्राहक तक्रार, सहकारी न्यायालयातील विवाद, किंवा दिवाणी खटला) आणि कायद्याच्या तरतुदी यावर कार्यवाही अवलंबून असते. खालीलप्रमाणे काही सामान्य परिस्थिती आणि त्यांचे उपाय पाहू:

1. वादी मयत झाल्यास: जर तक्रारदार (वादी) मयत झाला, तर त्याचे कायदेशीर वारस (जसे की पत्नी, मुले, किंवा इतर वारस) प्रकरण पुढे चालवू शकतात. यासाठी वारसांना न्यायालयात अर्ज करून स्वत:ला प्रकरणात समाविष्ट करून घ्यावे लागते.
2. प्रतिवादी मयत झाल्यास: जर प्रतिवादी मयत झाला, तर त्याचे कायदेशीर वारस किंवा प्रतिनिधी यांना प्रकरणात समाविष्ट केले जाते. यासाठी वादीला न्यायालयात याबाबत अर्ज करावा लागतो.
3. प्रकरणाचा प्रकार: प्रकरणाचा प्रकार (उदा., ग्राहक तक्रार, सहकारी विवाद, किंवा मालमत्ता खटला) यावर कायदेशीर प्रक्रिया अवलंबून असते. काही प्रकरणांमध्ये, जर प्रकरण वैयक्तिक स्वरूपाचे असेल, तर ते मयत व्यक्तीसोबत संपुष्टात येऊ शकते.

कायदेशीर प्रक्रिया आणि तरतुदी

वादी किंवा प्रतिवादी मयत झाल्यास कायदेशीर प्रक्रिया पुढे चालवण्यासाठी खालील कायदे आणि तरतुदी लागू होतात:

1. ग्राहक संरक्षण कायदा, 2019

ग्राहक तक्रार निवारण मंचात दाखल केलेल्या तक्रारींसाठी ग्राहक संरक्षण कायदा, 2019 लागू होतो. जर वादी मयत झाला, तर कलम 35(1) अन्वये तक्रारदाराचे कायदेशीर वारस तक्रार पुढे चालवू शकतात. यासाठी त्यांना मंचाकडे अर्ज करून स्वत:ला तक्रारदार म्हणून समाविष्ट करून घ्यावे लागते. जर प्रतिवादी मयत झाला, तर त्याच्या वारसांना किंवा प्रतिनिधींना नोटीस पाठवली जाते.

प्रक्रिया:

• मयत व्यक्तीच्या मृत्यूचा दाखला आणि वारसांचा पुरावा (उदा., वारस हक्क प्रमाणपत्र) मंचाकडे सादर करावा.
• कायदेशीर वारसांनी तक्रार पुढे चालवण्यासाठी लेखी अर्ज करावा.
• मंच आवश्यकतेनुसार नवीन सुनावणीची तारीख निश्चित करतो.

2. सहकारी कायदे (महाराष्ट्र सहकारी संस्था अधिनियम, 1960)

सहकारी न्यायालयात चालणाऱ्या प्रकरणांसाठी महाराष्ट्र सहकारी संस्था अधिनियम, 1960 लागू होतो. जर वादी किंवा प्रतिवादी मयत झाला, तर कलम 91 अन्वये सहकारी न्यायालयात कायदेशीर वारसांना समाविष्ट करण्याची प्रक्रिया आहे.

प्रक्रिया:

• मयत व्यक्तीच्या वारसांनी सहकारी न्यायालयात अर्ज करावा.
• मृत्यूचा दाखला आणि वारस हक्क प्रमाणपत्र सादर करावे.
• न्यायालय आवश्यकतेनुसार प्रकरण पुढे चालवण्यासाठी नवीन पक्षकारांना नोटीस पाठवते.

3. दिवाणी प्रक्रिया संहिता, 1908 (CPC)

दिवाणी खटल्यांमध्ये, जर वादी किंवा प्रतिवादी मयत झाला, तर दिवाणी प्रक्रिया संहिता, 1908 चे नियम 3 आणि 4 लागू होतात. यानुसार, मयत व्यक्तीच्या कायदेशीर वारसांना प्रकरणात समाविष्ट केले जाते.

प्रक्रिया:

• न्यायालयात मयत व्यक्तीच्या मृत्यूबाबत अर्ज करावा.
• कायदेशीर वारसांचा तपशील आणि पुरावा सादर करावा.
• न्यायालय नवीन पक्षकारांना समाविष्ट करून प्रकरण पुढे चालवते.

सामान्य प्रश्न आणि गैरसमज

अशा परिस्थितीत सामान्य नागरिकांना अनेक प्रश्न आणि गैरसमज असतात. खाली काही सामान्य प्रश्न आणि त्यांची उत्तरे दिली आहेत:

1. वादी किंवा प्रतिवादी मयत झाल्यास प्रकरण संपते का?

गैरसमज: अनेकांना वाटते की वादी किंवा प्रतिवादी मयत झाल्यास प्रकरण आपोआप संपते.

वास्तव: प्रकरण संपत नाही. कायदेशीर वारस किंवा प्रतिनिधी प्रकरण पुढे चालवू शकतात. फक्त वैयक्तिक स्वरूपाच्या तक्रारी (जसे की मानहानी) मयत व्यक्तीसोबत संपुष्टात येऊ शकतात.

2. कायदेशीर वारस कोण असतात?

गैरसमज: फक्त जवळचे नातेवाईकच वारस असतात.

वास्तव: कायदेशीर वारस हे मयत व्यक्तीच्या इच्छापत्रानुसार किंवा वारस हक्क कायद्यानुसार ठरतात. यामध्ये पत्नी, मुले, पालक, किंवा इतर नातेवाईक यांचा समावेश असू शकतो.

3. प्रकरण पुढे चालवण्यासाठी वकील आवश्यक आहे का?

गैरसमज: वकीलाशिवाय प्रकरण चालवता येत नाही.

वास्तव: वकील नेमणे आवश्यक नाही, विशेषत: ग्राहक तक्रार मंचासारख्या व्यासपीठांवर. पण, कायदेशीर प्रक्रिया गुंतागुंतीची असल्यास वकीलाची मदत घेणे फायदेशीर ठरते.

4. प्रकरण पुढे चालवण्यासाठी किती वेळ लागतो?

गैरसमज: प्रकरण पुढे चालवण्यासाठी खूप विलंब होतो.

वास्तव: जर सर्व कागदपत्रे आणि पुरावे व्यवस्थित सादर केले, तर प्रकरण लवकर पुढे सरकू शकते. ग्राहक तक्रार मंच आणि सहकारी न्यायालये जलद सुनावणीला प्राधान्य देतात.

प्रकरण पुढे चालवण्यासाठी आवश्यक कागदपत्रे

प्रकरण पुढे चालवण्यासाठी खालील कागदपत्रे आवश्यक असतात:

• मयत व्यक्तीचा मृत्यू दाखला.
• वारस हक्क प्रमाणपत्र किंवा इच्छापत्र.
• कायदेशीर वारसांचे ओळखपत्र (उदा., आधार कार्ड, पॅन कार्ड).
• प्रकरणाशी संबंधित मूळ तक्रार किंवा अपीलाची प्रत.
• न्यायालयात सादर करण्यासाठी लेखी अर्ज.

प्रकरण पुढे चालवण्यासाठी टप्पे

खालील टप्प्यांनुसार प्रकरण पुढे चालवले जाते:

1. मयत व्यक्तीच्या मृत्यूची माहिती देणे: प्रकरण चालू असलेल्या मंच किंवा न्यायालयाला मयत व्यक्तीच्या मृत्यूबाबत लेखी अर्जाद्वारे कळवावे.
2. कायदेशीर वारसांची ओळख: वारस हक्क प्रमाणपत्राद्वारे कायदेशीर वारस कोण आहेत हे स्पष्ट करावे.
3. नवीन पक्षकारांचा समावेश: न्यायालयात अर्ज करून कायदेशीर वारसांना प्रकरणात समाविष्ट करावे.
4. सुनावणी आणि निर्णय: नवीन पक्षकारांना समाविष्ट केल्यानंतर न्यायालय सुनावणी घेते आणि निर्णय देते.

उदाहरणे

खालील काही काल्पनिक उदाहरणे याबाबत स्पष्टता आणतील:

उदाहरण 1: ग्राहक तक्रार मंचातील प्रकरण

रमेश यांनी एका कंपनीविरुद्ध ग्राहक तक्रार मंचात तक्रार दाखल केली होती. सुनावणी सुरू असताना रमेश यांचे निधन झाले. रमेश यांच्या पत्नीने मृत्यू दाखला आणि वारस हक्क प्रमाणपत्र सादर करून स्वत:ला तक्रारदार म्हणून समाविष्ट करून घेतले. मंचाने नवीन सुनावणी घेऊन प्रकरणाचा निकाल दिला.

उदाहरण 2: सहकारी न्यायालयातील प्रकरण

सुरेश यांनी सहकारी गृहनिर्माण संस्थेविरुद्ध सहकारी न्यायालयात तक्रार दाखल केली होती. प्रकरण चालू असताना संस्थेचे सचिव मयत झाले. सुरेश यांनी न्यायालयात अर्ज करून संस्थेच्या नवीन सचिवाला प्रतिवादी म्हणून समाविष्ट केले. न्यायालयाने प्रकरण पुढे चालवले आणि निकाल दिला.

निष्कर्ष

तक्रार किंवा अपील प्रकरणात एकमेव वादी किंवा प्रतिवादी मयत झाल्यास प्रकरण संपत नाही. कायदेशीर वारस किंवा प्रतिनिधी यांना प्रकरणात समाविष्ट करून प्रक्रिया पुढे चालवली जाते. ग्राहक संरक्षण कायदा, सहकारी कायदे, आणि दिवाणी प्रक्रिया संहिता यामध्ये यासाठी स्पष्ट तरतुदी आहेत. सामान्य नागरिकांनी मयत व्यक्तीच्या मृत्यूबाबत त्वरित न्यायालयाला कळवावे आणि आवश्यक कागदपत्रांसह अर्ज करावा. कायदेशीर प्रक्रिया गुंतागुंतीची वाटत असली, तरी वकीलाची मदत घेऊन किंवा मंचाच्या मार्गदर्शनाखाली प्रकरण सहजपणे पुढे नेले जाऊ शकते.

या लेखातून आपल्याला अशा परिस्थितीत काय करावे, कोणत्या कायदेशीर तरतुदी लागू होतात, आणि प्रक्रिया कशी पूर्ण करावी याबाबत स्पष्ट माहिती मिळाली असेल. जर आपल्याला याबाबत आणखी प्रश्न असतील, तर स्थानिक कायदेशीर सल्लागार किंवा संबंधित मंचाशी संपर्क साधा.