इनाम आणि वतन जमिनींची विक्री - संपूर्ण माहिती

इनाम आणि वतन जमीन म्हणजे काय?

इनाम आणि वतन जमिनी या ऐतिहासिकदृष्ट्या ब्रिटिशकालीन किंवा त्यापूर्वीच्या काळात विशिष्ट व्यक्ती, संस्था किंवा गावकऱ्यांना सेवा, धार्मिक कार्य किंवा प्रशासकीय जबाबदाऱ्यांसाठी दिलेल्या जमिनी आहेत. महाराष्ट्रात या जमिनींचे व्यवस्थापन महाराष्ट्र जमीन महसूल संहिता, 1966 आणि संबंधित कायद्यांनुसार केले जाते.

इनाम/वतन जमिनींची विक्री शक्य आहे का?

होय, इनाम आणि वतन जमिनींची विक्री शक्य आहे, परंतु ती विशिष्ट नियम आणि अटींना अधीन आहे. महाराष्ट्र शासनाने यासंबंधी सुधारणा केल्या असून, त्यानुसार शेती आणि बिगरशेती प्रयोजनांसाठी वेगवेगळे नियम लागू आहेत.

मुख्य नियम:

• शेती प्रयोजनासाठी: नवीन व अविभाज्य शर्तीने धारण केलेल्या भोगवटादार वर्ग-2 जमिनींची शेतीच्या प्रयोजनासाठी विक्री करण्यास सक्षम अधिकाऱ्याची परवानगी आवश्यक नाही (महाराष्ट्र अधिनियम क्रमांक 21/2002 नुसार).
• बिगरशेती प्रयोजनासाठी: जर जमीन बिगरशेती वापरासाठी विकायची असेल, तर चालू बाजारभावाच्या 50% रक्कम शासनाला नजराणा म्हणून भरावी लागते.
• भोगवटादार वर्ग-2 अट: शेतीसाठी विक्री झाल्यास "भोगवटादार वर्ग-2" हा शेरा कायम राहतो, म्हणजेच ही अट कमी होत नाही.

कायदेशीर तरतुदी आणि सुधारणा

महाराष्ट्र शासनाने इनाम आणि वतन जमिनींसाठी अनेक कायदे आणि सुधारणा लागू केल्या आहेत:

• मुंबई परगणा व कुळकर्णी वतने नाहीशी करण्याचा अधिनियम, 1950: या कायद्याने वतन व्यवस्था रद्द केली.
• महाराष्ट्र अधिनियम क्रमांक 21/2002 (दिनांक 06/05/2002): शेतीसाठी परवानगीशिवाय विक्री आणि बिगरशेतीसाठी नजराणा रक्कमेची तरतूद.
• सुधारणा अधिनियम 2008: भोगवटादार वर्ग-2 जमिनींची शेतीसाठी विक्री सुलभ केली.

या सुधारणांमुळे खातेदारांना थेट खरेदीखत करता येते, परंतु बिगरशेती वापरासाठी जिल्हाधिकाऱ्यांची परवानगी आणि नजराणा आवश्यक आहे.

विक्रीसाठी आवश्यक कागदपत्रे

महार वतन किंवा इनाम जमीन विक्रीसाठी खालील कागदपत्रे जोडणे आवश्यक आहे:

• 7/12 उतारा आणि 8-अ उतारा.
• फेरफार नोंदी.
• जमिनीचा नकाशा.
• अर्ज (नमुना-12 मध्ये, बिगरशेतीसाठी).
• मालकाचा ओळखपत्र आणि पत्त्याचा पुरावा.
• नजराणा रक्कमेची पावती (बिगरशेतीसाठी).

विक्री प्रक्रिया

शेती प्रयोजनासाठी:

• खरेदीदार आणि विक्रेता यांच्यात करार.
• 7/12 वर फेरफार नोंद करणे.
• नोंदणी कार्यालयात खरेदीखत नोंदवणे.

बिगरशेती प्रयोजनासाठी:

• जिल्हाधिकारी कार्यालयात अर्ज सादर करणे.
• चालू बाजारभावाच्या 50% नजराणा भरून परवानगी मिळवणे.
• परवानगी मिळाल्यावर खरेदीखत नोंदवणे.
• विक्रीनंतर जमीन शेतीऐवजी बिगरशेतीसाठी वापरल्यास 3 महिन्यांच्या नोटीशनंतर शासन जमीन जप्त करू शकते.

महत्त्वाच्या नोंदी

• विक्रीनंतरही "भोगवटादार वर्ग-2" हा शेरा कायम राहतो, जो भविष्यातील व्यवहारांवर परिणाम करू शकतो.
• बिगरशेतीसाठी परवानगी घेतल्यानंतर ठरलेल्या वेळेत वापर बदलणे बंधनकारक आहे.
• कोंडी असल्यास जिल्हाधिकारी किंवा तहसीलदार यांच्याकडे तक्रार करता येते.

ऑनलाइन सुविधा

महाराष्ट्र शासनाच्या "महाभूलेख" (bhulekh.mahabhumi.gov.in) संकेतस्थळावरून 7/12 आणि 8-अ उतारे मिळवता येतात. डिजिटल स्वाक्षरी असलेला सात-बारा "digitalsatbara.mahabhumi.gov.in" वरून डाउनलोड करता येतो.