स्वतंत्र मिळकत म्हणजे काय? सोप्या भाषेत समजून घ्या
Slug: independent-property-explained
प्रकाशन तारीख: २२ एप्रिल २०२५
स्वतंत्र मिळकत म्हणजे काय?
स्वतंत्र मिळकत म्हणजे अशी मालमत्ता जी एखाद्या व्यक्तीने स्वतःच्या मेहनतीने, उत्पन्नातून किंवा स्वतःच्या पैशाने खरेदी केलेली असते. ही मालमत्ता पूर्णपणे त्या व्यक्तीच्या मालकीची असते आणि तिच्यावर कोणत्याही प्रकारचा इतरांचा हक्क नसतो. भारतीय कायद्याच्या दृष्टीने, ही मालमत्ता हिंदू वारसा कायदा, १९५६ (कलम ८) आणि भारतीय वारसा कायदा, १९२५ अंतर्गत व्यक्तीच्या स्वतःच्या मालकीची मानली जाते.
सविस्तर परिचय
स्वतंत्र मिळकत ही सामान्यतः व्यक्तीच्या स्वतःच्या कमाईतून किंवा वैयक्तिक गुंतवणुकीतून मिळवलेली असते. उदाहरणार्थ, तुम्ही तुमच्या पगारातून घर, जमीन किंवा दागिने खरेदी केले तर ती तुमची स्वतंत्र मिळकत मानली जाते. यामध्ये वारसाहक्काने मिळालेल्या मालमत्तेचा समावेश होत नाही, कारण ती संयुक्त कुटुंब मालमत्ता किंवा वारसाहक्क मालमत्ता म्हणून ओळखली जाते.
महत्त्वाचे म्हणजे, स्वतंत्र मिळकतीवर मालकाचा पूर्ण अधिकार असतो. तो ती मालमत्ता विकू शकतो, भेट देऊ शकतो किंवा तिचा कोणत्याही प्रकारे उपयोग करू शकतो.
स्वतंत्र मिळकतीची उदाहरणे
- स्वतःच्या कमाईतून खरेदी केलेले घर किंवा फ्लॅट
- वैयक्तिक गुंतवणुकीतून मिळवलेली जमीन
- स्वतःच्या पैशाने खरेदी केलेले दागिने किंवा वाहन
- स्वतःच्या व्यवसायातून मिळवलेली मालमत्ता
सामान्य प्रश्न आणि गैरसमज
१. स्वतंत्र मिळकत आणि संयुक्त मिळकत यात काय फरक आहे?
स्वतंत्र मिळकत ही एकट्या व्यक्तीच्या मालकीची असते, तर संयुक्त मिळकत ही कुटुंबातील अनेक सदस्यांच्या मालकीची असते. संयुक्त मिळकतीवर सर्व वारसांचा हक्क असतो, तर स्वतंत्र मिळकतीवर फक्त मालकाचा हक्क असतो.
२. स्वतंत्र मिळकतीवर कर लागतो का?
होय, स्वतंत्र मिळकतीवर मालमत्ता कर किंवा भांडवली नफा कर लागू शकतो, जर ती मालमत्ता विकली गेली तर. याबाबत आयकर कायदा, १९६१ (कलम ५४) अंतर्गत नियम लागू होतात.
३. स्वतंत्र मिळकत कोणाला भेट म्हणून देऊ शकतो का?
होय, स्वतंत्र मिळकतीचा मालक ती कोणालाही भेट देऊ शकतो. यासाठी भेट कायदा, १८८२ अंतर्गत कायदेशीर प्रक्रिया पूर्ण करावी लागते.
४. गैरसमज: स्वतंत्र मिळकत म्हणजे फक्त घर किंवा जमीन?
नाही, स्वतंत्र मिळकत म्हणजे कोणतीही मालमत्ता असू शकते – जसे की दागिने, शेअर्स, वाहन किंवा बँकेतील ठेवी, जर ती व्यक्तीने स्वतःच्या कमाईतून मिळवली असेल.
निष्कर्ष
स्वतंत्र मिळकत ही व्यक्तीच्या स्वतःच्या मेहनतीने आणि कमाईने मिळवलेली मालमत्ता असते, ज्यावर त्या व्यक्तीचा पूर्ण अधिकार असतो. ती विकणे, भेट देणे किंवा तिचा इतर कोणत्याही प्रकारे उपयोग करणे यासाठी कोणत्याही इतर व्यक्तीच्या परवानगीची गरज नसते. भारतीय कायद्यांतर्गत ही मालमत्ता पूर्णपणे स्वतंत्र मानली जाते आणि त्यावर मालकाचा संपूर्ण हक्क असतो. सामान्य नागरिकांसाठी हे समजणे महत्त्वाचे आहे की, आपली स्वतंत्र मिळकत ही आपल्या आर्थिक स्वातंत्र्याचा एक महत्त्वाचा भाग आहे.