जमिनीच्या मालकी हक्कांत बदल - संपूर्ण माहिती

जमिनीच्या मालकी हक्कांत बदलाची कारणे

जमिनीच्या मालकी हक्कांत बदल होण्याची तीन प्रमुख कारणे आहेत: खरेदी-विक्री, वारसाहक्क आणि सरकारी अधिग्रहण. या प्रत्येकामुळे जमिनीच्या मालकाचे नाव आणि हक्क बदलतात, ज्याची नोंद 7/12 उताऱ्यावर आणि फेरफार नोंदीत होते. ही माहिती महाराष्ट्र जमीन महसूल संहिता, 1966 अंतर्गत नियंत्रित केली जाते.

1. खरेदी-विक्री

जमिनीची खरेदी-विक्री हा मालकी हक्क बदलण्याचा सर्वात सामान्य मार्ग आहे. यात एका व्यक्तीकडून दुसऱ्या व्यक्तीला जमीन हस्तांतरित केली जाते.

प्रक्रिया:

• विक्रेता आणि खरेदीदार यांच्यात करार (सेल एग्रीमेंट).
• नोंदणीकृत खरेदीखत (सेल डीड) तयार करणे.
• नोंदणी कार्यालयात खरेदीखताची नोंदणी.
• तलाठी कार्यालयात फेरफार नोंद करून 7/12 वर नवीन मालकाचे नाव नोंदवणे.

आवश्यक कागदपत्रे:

• 7/12 उतारा, 8-अ उतारा.
• जमिनीचा नकाशा.
• मालक आणि खरेदीदाराचा ओळखपत्र/पत्त्याचा पुरावा.
• खरेदीखताची प्रत.

उदाहरण:

एखाद्या शेतकऱ्याने आपली जमीन दुसऱ्या व्यक्तीला विकल्यास, खरेदीखत नोंदणीनंतर नवीन मालकाचे नाव 7/12 वर येते.

2. वारसाहक्क

जमिनीच्या मालकाच्या मृत्यूनंतर त्याच्या वारसांना मालकी हक्क मिळतो. हा बदल वारसाहक्क कायद्यानुसार होतो.

प्रक्रिया:

• मृत्यू प्रमाणपत्र आणि वारसांचे नावे सादर करणे.
• तलाठी कार्यालयात वारस नोंदणी अर्ज (गाव नमुना 6) दाखल करणे.
• फेरफार नोंद करून 7/12 वर वारसांची नावे नोंदवणे.
• वाटणी झाल्यास पोटहिस्सा नोंदवहीत (गाव नमुना 3) बदल.

आवश्यक कागदपत्रे:

• मृत्यू प्रमाणपत्र.
• कौटुंबिक वृक्ष (फॅमिली ट्री) किंवा वारसांचा शपथपत्र.
• 7/12 उतारा.
• वारसांचा ओळखपत्र/पत्त्याचा पुरावा.

उदाहरण:

एखाद्या व्यक्तीच्या मृत्यूनंतर त्याच्या मुलांना जमीन मिळाली, तर फेरफार नोंदीनंतर त्यांची नावे 7/12 वर दिसतात.

3. सरकारी अधिग्रहण

सरकार सार्वजनिक हितासाठी (उदा. रस्ते, धरणे) जमीन अधिग्रहण करते, ज्यामुळे मालकी हक्क सरकारकडे हस्तांतरित होतो.

प्रक्रिया:

• जमीन अधिग्रहण कायदा, 2013 अंतर्गत नोटीस जारी करणे.
• मालकाला सुनावणीची संधी आणि नुकसानभरपाई ठरविणे.
• नुकसानभरपाई देऊन जमीन सरकारच्या नावावर हस्तांतरित करणे.
• 7/12 वर सरकारचे नाव नोंदवणे (उदा. "महाराष्ट्र शासन").

आवश्यक कागदपत्रे:

• 7/12 उतारा.
• मालकाचा ओळखपत्र/पत्त्याचा पुरावा.
• अधिग्रहण नोटीस आणि नुकसानभरपाईची कागदपत्रे.

उदाहरण:

रस्त्यासाठी जमीन घेतल्यास, मालकाला भरपाई मिळते आणि 7/12 वर "महाराष्ट्र शासन" असे नाव येते.

महत्त्वाच्या नोंदी

• मालकी हक्क बदलण्यासाठी फेरफार नोंद अनिवार्य आहे.
• खरेदी-विक्री आणि वारसाहक्क हे स्वेच्छेने किंवा कायदेशीररित्या होतात, तर अधिग्रहण सक्तीने असते.
• नोंदणी न झाल्यास कायदेशीर वाद उद्भवू शकतात.

ऑनलाइन तपासणी

मालकी हक्कातील बदल तपासण्यासाठी:

• महाभूलेख: 7/12 आणि 8-अ उतारे (bhulekh.mahabhumi.gov.in).
• तलाठी कार्यालय: फेरफार नोंदी आणि दस्तऐवज.

मार्च 2025 पर्यंत, ही प्रक्रिया डिजिटल स्वरूपात उपलब्ध आहे.